Rotterdam West is een diverse wijk, rijk aan culturen, leeftijden en opleidingsniveaus. Mensen wonen er in statige huizen aan de Heemraadssingel, maar ook in sociale woningbouw. Ondanks deze diversiteit ontbreekt vaak verbinding: bewoners leven eerder naast dan met elkaar. Dit zorgt ervoor dat veel vraagstukken onbeantwoord blijven en het potentieel van de wijk onvoldoende wordt benut. Om deze uitdagingen aan te pakken, is in 2009 het initiatief gestart dat uiteindelijk zou uitgroeien tot het Wijkpaleis, een plek waar de wijk samenkomt om te maken, leren, ontmoeten en ondernemen.
Het initiatief begon bescheiden: met een loempiakar in een park, opgezet door vijf vrouwen uit de wijk. Deze kar, en later een semi-permanente kiosk diende als ontmoetingsplek en bood elke zomer tien weken lang een cultureel programma dat veel mensen aantrok. Naarmate de populariteit groeide, stelden bewoners steeds vaker de vraag: wat gebeurt er na de zomeractiviteiten? Dit vormde de basis voor het idee om een structurele ontmoetingsplek voor de wijk te creëren. Dat werd het Wijkpaleis.
Aanvankelijk opereerde het Wijkpaleis vanuit een tijdelijke locatie. In 2019 verhuisde het initiatief naar een voormalig schoolgebouw van 2000 vierkante meter, inclusief een ruime achtertuin. De eerste drie jaar werd het gebouw gehuurd van de gemeente, waarna het dankzij een strategisch financieringsmodel werd aangekocht.
Publieke en verhuurde ruimtes
Het Wijkpaleis combineert publieke ruimtes met verhuurde werkplekken. De begane grond en de achtertuin zijn open voor de wijk en bieden ruimte voor een breed scala aan activiteiten, zoals maaksessies, workshops, bijeenkomsten en maaltijden. Bewoners kunnen hier ook terecht voor hulp bij formulieren of deelname aan initiatieven zoals repaircafés voor elektrische apparaten of kleding.
De eerste en tweede verdieping huisvesten werkruimtes voor ‘makende ondernemers’, zoals ambachtslieden en creatievelingen die werken met hout, textiel of muziek. Zij huren de ruimtes tegen een gereduceerd tarief en leveren in ruil daarvoor een sociale bijdrage (‘social return’) aan de wijk – minimaal 40 uur per jaar én aansluitend op de wensen en behoeften van de wijk. Deze bijdragen variëren van workshops en reparatiecafés tot het vergroenen van de tuin samen met vrijwilligers. Ondernemers werken ook met schoolkinderen, waarbij ze hen kennis laten maken met ambachten zoals keramiek of muziek.
Op de bovenste verdieping is een basisschool gevestigd, die samen met de ondernemers bijdraagt aan de financiële duurzaamheid van het Wijkpaleis. De huurinkomsten van de bovenste etages zorgen ervoor dat de openbare ruimtes toegankelijk blijven, met voorzieningen zoals koffie voor 50 cent en maaltijden voor 5 euro. Zo combineert het Wijkpaleis economische duurzaamheid met maatschappelijke impact.
Robuuste vrijwilligersorganisatie
Het succes van het Wijkpaleis is te danken aan de inzet van een groot aantal vrijwilligers. Met ongeveer 110 vaste vrijwilligers vormt het initiatief een levendige gemeenschap waarin iedereen bijdraagt aan de missie: het versterken van de wijk door samen te werken aan lokale vraagstukken. De stichting zorgt ervoor dat alle winst direct terugvloeit naar het Wijkpaleis, waardoor het een duurzaam model blijft dat investeert in de gemeenschap.
Naast vrijwilligers is er een klein betaald team dat strategische en operationele taken op zich neemt. Het werkbestuur en de fondsenwerver combineren hun betaalde functies met een groot deel vrijwillige inzet.
De organisatie besteedt veel aandacht aan het zichtbaar maken van de impact. Het Wijkpaleis kijkt niet alleen naar de activiteiten die plaatsvinden, maar ook naar de tijd en energie die bewoners investeren in gemeenschapsversterkende activiteiten. Deze inzet benadrukt hoe sterk de betrokkenheid is binnen de wijk. In 2023 registreerde het Wijkpaleis bijna 25.000 uur aan vrijwillige inzet. Deze indrukwekkende cijfers laten zien hoe bewoners een actieve rol spelen in het succes van het initiatief.
Duidelijke afspraken in de statuten voorkomen dat het gebouw voor commerciële doeleinden kan worden gebruikt. Daarnaast wordt een gedeelde cultuur van maatschappelijke waarde actief gestimuleerd. Deze combinatie van formele en informele borging garandeert de toekomst van het initiatief.
Obligatiecampagne: Bewoners als financiers
In de beginjaren, toen het Wijkpaleis nog niet in het huidige gebouw was gevestigd, draaide het initiatief op 90% subsidie en slechts 10% eigen inkomsten. Inmiddels is dat volledig omgedraaid: 90% van de inkomsten komt uit verhuur, en slechts 10% is nog subsidie. Deze transitie heeft de organisatie financieel onafhankelijk gemaakt.
De aankoop van het gebouw markeerde een cruciale stap naar zelfstandigheid. Het proces begon met een huurperiode van drie jaar, waarin het Wijkpaleis niet alleen kon bewijzen financieel levensvatbaar te zijn maar ook maatschappelijke waarde toe te voegen. Dankzij een gedetailleerd bedrijfsplan en impactmetingen overtuigde het initiatief de gemeente en fondsen dat het initiatief succesvol was en dat de verschillende functies in het gebouw elkaar versterkten.
Voor de aankoop van het gebouw werd een uitgebreid bedrijfsplan opgesteld. De Koninklijke Heidemaatschappij, nu bekend als Katalys, was bereid een lening van 2,5 ton te verstrekken. Een voorwaarde was echter dat voor minstens hetzelfde bedrag cofinanciering zou worden gezocht. Om dit te realiseren, werd een obligatiecampagne opgezet. Uiteindelijk leenden bijna 300 mensen gezamenlijk een bedrag van 6,5 ton, waarmee de wijk zelf de grootste financier van het gebouw werd. De geïnvesteerde bedragen varieerden van 250 tot 20.000 euro, wat zorgde voor brede betrokkenheid en eigenaarschap. Dit bedrag werd aangevuld met leningen van Katalys, het Oranje Fonds en een Rotterdams fonds: Stichting De Verre Bergen. Dankzij deze combinatie van fondsen en bijdragen van wijkbewoners kon de aankoop worden gerealiseerd zonder een banklening. Bovendien gebeurde dit onder zeer gunstige voorwaarden, waardoor het project financieel haalbaar werd.
Lokale en landelijke samenwerking
Het Wijkpaleis maakt deel uit van ‘Huize Middelland’, een samenwerkingsverband van 13 initiatieven in Rotterdam West. Deze initiatieven, variërend van straathuiskamers tot groene projecten en religieuze organisaties, versterken elkaar door gezamenlijke projecten en subsidieaanvragen.
Daarnaast deelt het Wijkpaleis kennis en ervaring via landelijke netwerken, wat anderen inspireert en de ontwikkeling van vergelijkbare initiatieven stimuleert.
Links:
De tien ingrediënten van het succes van het Wijkpaleis
Het Wijkpaleis laat zien hoe een financieel en maatschappelijk duurzaam initiatief kan worden opgebouwd binnen een diverse wijk. Belangrijke elementen van deze aanpak zijn:
1. Een kleinschalige start
Het Wijkpaleis begon met eenvoudige activiteiten op een tijdelijke ontmoetingsplek. Door klein te beginnen, werd een basis van vertrouwen en samenwerking in de wijk opgebouwd, wat cruciaal bleek voor verdere ontwikkeling.
2. Betrokkenheid bij financiering
De wijk werd actief betrokken bij de financiering, onder andere via een obligatiecampagne. Hierdoor ontstond niet alleen financiële steun, maar ook een sterk gevoel van eigenaarschap onder bewoners. De campagne bood investeringsmogelijkheden die toegankelijk waren voor uiteenlopende inkomens.
3. Een duurzaam verdienmodel
Een combinatie van inkomsten uit verhuur en aanvullende financieringsbronnen, zoals fondsen en subsidies, werd een kernonderdeel van de aanpak. Door de afhankelijkheid van subsidies geleidelijk te verminderen, werd financiële veerkracht opgebouwd.
4. Sociale verplichtingen
Een belangrijk element van de aanpak is het concept van social return. Ondernemers die ruimtes huren, leveren een bijdrage aan de gemeenschap, bijvoorbeeld door workshops te organiseren of wijkprojecten te ondersteunen. Deze verplichtingen worden vastgelegd in huurcontracten en actief gemonitord.
5. Impactmetingen
De impact van het Wijkpaleis wordt niet alleen gemeten in aantallen activiteiten of bezoekers, maar ook in de tijd en inzet van vrijwilligers en de bredere impact op de gemeenschap. Deze metingen maken de waarde van het initiatief zichtbaar voor bewoners, financiers en partners.
6. Verankering van maatschappelijke waarde
De maatschappelijke doelen van het Wijkpaleis zijn stevig verankerd in de statuten van de organisatie. Daarnaast wordt er een gedeelde missie en cultuur binnen de organisatie bevorderd, waarin maatschappelijke impact centraal staat, om zo de langetermijnvisie te waarborgen.
7. Samenwerking
Het Wijkpaleis werkt nauw samen met partners binnen de wijk. Deze samenwerkingen bieden mogelijkheden om kennis en middelen te delen en gezamenlijke projecten en subsidieaanvragen te realiseren, wat de impact verder vergroot.
8. Gebruik van hybride modellen
Het Wijkpaleis combineert publieke functies, zoals laagdrempelige ontmoetingsruimtes, met verhuur aan derden. Deze aanpak zorgt niet alleen voor financiële duurzaamheid, maar houdt de openbare ruimtes betaalbaar en toegankelijk voor de gemeenschap.
9. Continu leren
Leren van andere bewonersinitiatieven, zowel lokaal als landelijk, is een terugkerend aspect van de aanpak. Succesvolle modellen worden aangepast aan de specifieke behoeften en context van het Wijkpaleis.
10. Versterking van eigenaarschap
Bewoners zijn in alle fasen van het initiatief betrokken, van idee tot uitvoering. Dit heeft geleid tot een sterk gevoel van mede-eigenaarschap, wat de betrokkenheid en trots op het project heeft vergroot.